در مورد تجمیع نمازهای یومیه


از نظر روایات، هر یک از نمازهاى ظهر و عصر، یا مغرب و عشاء دو وقت دارد:

1. وقت فضیلت

2. وقت اجزاء.

وقت فضیلت نماز ظهر، از لحظه زوال خورشید است تا زمانى که سایه شاخص به اندازه خود آن باشد.

و وقت فضیلت عصر، از لحظه اى است که سایه شاخص به اندازه دو برابر خود برسد. کسى که بخواهد وقت فضیلت را درک کند باید نمازهاى ظهر و عصر را جدا از هم بخواند.

اما در وقت اجزاء، باید گفت که مجموع فاصله ظهر تا غروب، وقت اجزاء است و هر کدام از این دو فریضه در این دو فاصله بجا آورده شود، مجزى است. در این صورت میتوان میان آن دو جمع کرد. چیزى که هست به مقدار چهار رکعت از اول وقت به نماز ظهر، و به همان مقدار از آخر وقت به نماز عصر اختصاص دارد، فقط در وقت مختص هر نماز نمیتوان دیگرى را بجا آورد.

عین دو وقت «فضیلت» و «اجزاء» در نماز مغرب و عشا نیز هست که در کتابهاى فقهى بیان شده است

بنابراین، اگر دو نماز را در یک وقت بگزاریم، هر دو را در وقت خود خوانده ایم، چیزى که هست احیانا وقت فضیلت یکى، و گاهى هر دو را از دست داده ایم، و التزام به سنت خوب است ولى واجب نیست. چه بسا مصالح ایجاب کند که انسان، یک تکلیف مستحبى را براى کار و مصلحت برتر ترک کند و جریان در مورد تفریق میان دو نماز چنین است، زیرا در بسیارى از کشورها، موجب حرج گردیده و احیاناً سبب ترک نماز شده است.

ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواندن از زمان پیامبر اسلام (ص) شروع شده است و پیامبر اسلام هم بین این دو نماز جمع مى‏کردند و هم به تفریق مى‏خواندند و هیچ‏گونه تردیدى در این نیست.

دلیل بر این که میتوان میان دو نماز بدون عذر جمع کرد، عمل رسول الله (ص) است که بارها بدون عذر دو نماز را یک جا گزارد، تا کار را بر امت آسان سازد.

تصور نشود که جمع میان دو نماز، در دیگر مذاهب اسلامى وجود ندارد، آنان نیز در برخى از موارد میان دو نماز جمع مى کنند.

پیروان ابو حنیفه در عرفه و مزدلفه میان دو نماز جمع مى کنند.

شافعى و مالکى و حنبلى در سفر، قائل به جواز جمع هستند و برخى دیگر در مواقع عذر، مانند بارندگى، بیمارى و ترس جمع میان دو نماز را جایز میدانند و هرگز نمیتوان گفت این افراد نماز را درغیر وقت خود مى خوانند.

جمع بین ظهر و عصر و جمع بین مغرب و عشاء در روایات شیعه و روایات اهل سنت آمده است.

جمع بین صلاتین از نظر روایات

روایات اهل تسنن:

در روایات، این مطلب آن قدر واضح است که هم در «صحیح البخارى» و هم در «صحیح مسلم» که مهمترین منابع اهل تسنن هستند، به طور مکرر آمده است. «احمد بن حنبل» نیز در مسند خود تعدادى از این روایات را ذکر کرده است و در سایر جاها نیز روایات دال بر این معنا وجود دارد.

در «صحیح مسلم» بابى تحت این عنوان گشوده است: «باب الجمع بین الصلاتین فى الحضر»( یک جا خواندن دو نماز در غیر سفر. صحیح مسلم، ج 2، ص 151، این عنوان در  « شرح نووى »حذف شده است)

متجاوز از بیست روایت گواهى مید هند که پیامبر بدون کوچک ترین عذر، میان ظهر و عصر و یا مغرب و عشا جمع کرد و همگى در صحاح و سنن وارد شده که ما به برخى از آنها اشاره مى کنیم:

ابن عباس مى گوید: «صلى رسول الله الظهر و العصر جمیعاً و المغرب و العشاء جمیعاً من غیر خوف و لا سفر(مسند احمد ج1/ص 221)

 پیامبر (ص) نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را با هم، بدون عذر، مانند خوف از دشمن یا سفر به جا آورد».

مسلم در صحیح خود، از ابن عباس نقل مى کند که:

«صلى رسول الله الظهر و العصر جمیعاً بالمدینه من غیر خوف و لا سفر، فقال ابو الزبیر فسالت سعیداً لم فعل ذلک، فقال: سالت ابن عباس کما سالتنى، فقال: اراد ان لا یحرج احداً من امته(صحیح مسلم، کتاب الصلوة باب جمع بین الصلوتین)

 رسول خدا (ص) نماز ظهر و عصر را با هم در مدینه به جا آورد، در حالیکه نه خوفى بود و نه سفر. ابو زبیر مى گوید: من به سعید بن جبیر گفتم: فلسفه آن، چه بود، سعید گفت: من از ابن عباس پرسیدم، همچنان که تو از من پرسیدى، او در پاسخ گفت: این بدان جهت بود که کار را بر امت خود آسان سازد».

«حدثنا یحیى بن یحیى قال: قرات على مالک عن ابى الزبیر عن سعید بن جبیر عن ابن عباس، قال: صلى رسول الله صلى الله علیه و سلم الظهر و العصر جمیعا و المغرب و العشاء جمیعا، فى غیر خوف و لا سفر» «رسول خدا صلى الله علیه و سلم نماز ظهر و عصر را یکجا خواند و نماز مغرب و عشا را هم جمع کرد، بدون خوف و یا این که در سفر باشد»

«آلوسى» نیز با وجود تعصب خاصى که دارد، به استفاده‏ء این معناى از آیه به طور ضمنى اعتراف کرده و مى گوید: «جواز جمع بین صلاتین، مطلبى است که روایات صحیحه آن را تایید مى کند»( تفسیر روح المعانى، ج 15، ص 133 و 132)

جابر بن زید از ابن عباس نقل کرده است که پیامبر خدا (ص) هفت رکعت مغرب و عشاء را با هم خواند و هشت رکعت ظهر و عصر را با هم خواند و آن حضرت در مدینه بود،( صحیح بخارى، ج 1، ص 201، باب تأخیرالظهر الى العصر، ح 518، چاپ پنجم، 1414- 1993، نشر و توزیع دار ابن کثیر و الیمامه، دمشق و بیروت).

و نیز مى‏گوید: پیامبر اسلام هفت رکعت را با هم خواند و هشت رکعت را هم با هم خواند،( صحیح بخارى، ج 1 ، ص 206، ح 537، باب وقت المغرب).

 ابن عباس مى‏گوید: پیامبر اسلام در مدینه، بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء را جمع مى‏کرد، بدون این که عذرى در کار باشد،( صحیح سنن نسائى، ج 1، ص 200، ح 601، باب الجمع بین الصلوتین فى الحضر).

سعید بن جبیر از ابن عباس نقل مى‏کند: رسول خدا (ص) ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند بدون این که خطر و یا سفرى در کار باشد،( صحیح مسلم، ج 1، ص 489، ح 49، باب الجمع بین الصلوتین فى الحضر، چاپ اول، دار احیاء التراث العربى، 1955، 1374، بیروت).

 عبدالله بن شقیق مى‏گوید: روزى ابن عباس پس از نماز عصر، براى ما سخنرانى مى‏کرد. سخنرانى طولانى شد، آفتاب غروب کرد، هوا تاریک شد، ستارگان در آسمان ظاهر شدند و مردم مى‏گفتند: وقت نماز است. مردى از بنى تمیم که همیشه نماز را اول وقت مى‏خواند نزد ابن عباس آمد و گفت: بابا وقت نماز است و سخن را کوتاه کن. ابن عباس به او گفت: اى بى‏مادر آیا تو به من سنت پیامبر را تعلیم مى‏دهى؟ من خودم دیدم که پیامبر اسلام ظهر و عصر را با هم مى‏خواند و مغرب و عشاء را با هم مى‏خواند. عبدالله بن شقیق مى‏گوید: من به شک افتادم. رفتم نزد ابوهریره و از او پرسیدم. ابوهریره گفت: ابن عباس راست مى‏گوید،( صحیح مسلم، ج 1، ص 491، ح 57 و 58).

 سعید بن جبیر از ابن عباس نقل مى‏کند که گفت: پیامبر اسلام بدون این که خطر و یا سفرى در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم مى‏خواندند. سعید بن جبیر از ابن عباس از حکمت جمع کردن پرسید. او گفت: پیامبر خواست که امت خود را به مشقت و زحمت نیندازد،( صحیح مسلم، ج 1، ص 490، ح 54).

عکرمه از ابن عباس نقل مى‏کند که پیامبر اسلام در مدینه، بدون این که مسافر باشد، مغرب و عشاء را و نیز ظهر و عصر را با هم خواند،( مسند احمد بن حنبل، ح 1، ص 221، س 27، چاپ شده در ضمن» موسوعة السنة «الکتب الستة و شروح‏ها، چاپ دوم).

روایات شیعه:

عبدالله بن سنان از حضرت امام صادق (ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود: پیامبر خدا (ص) بدون این که عذرى در کار باشد، ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه خواندند،(1).

 اسحقاق بن عمار از امام صادق (ع) نقل مى‏کند که آن حضرت فرمود: پیامبر خدا بدون این که عذرى در کار باشد، ظهر و عصر را در یک جا خواندند. عمر به آن حضرت گفت: آیا در نماز چیز تازه‏اى پیدا شده؟ پیامبر اکرم (ص) گفت: نه چیز تازه‏اى درباره نماز نیامده ولى خواستم بر امت خودم گشایشى بدهم،(2).

عبدالملک قمى مى‏گوید: به امام صادق (ع) گفتم: مى‏توانم بین دو نماز را بدون این که عذرى داشته باشم جمع بکنم؟ امام در جواب گفت: پیامبر خدا این کار را انجام داد و خواست که امت را در آسایش و سبکى قرار دهد،(3).

سعید بن جبیر از ابن عباس نقل کرده که او گفت: پیامبر خدا بدون این که خطر و سفرى در بین باشد، ظهر و عصر را با هم خواند. ابن عباس گفت: پیامبر خواست با این کارش امت را در آسایش قرار دهد و کسى از امت او به زحمت و مشقت نیفتد،(4).

عبدالله بن عمر مى‏گوید: پیامبر با این که در مدینه بود و مسافر نبود نماز را تمام و با هم خواند،(5). امام باقر (ع) فرمود: پیامبر خدا ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه خواندند،(6).

بر پایه این روایات، جمع کردن بین نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا، هیچ‏گونه اشکالى ندارد و متهم ساختن شیعه به این که خلاف سنت پیامبر عمل مى‏کنند، کار دشمنان اسلام و مسلمین است.

پى‏نوشت‏

 (1) وسائل‏الشیعه، ج 3، ص 160، باب 32، ح 1)

 (2) وسایل، ج 3، ص 161، ح 2)

 (3) همان، ح 3)

 (4) همان، ح 4)

 (5) همان، ح 7)

 (6) همان، ح 11)